Ακτινοθεραπεία

Μάθετε περισσότερα για τη συνεισφορά της ακτινοθεραπείας. Ο Δρ. Παναγιώτης Παντελάκος απαντά σε διάφορα ερωτήματα που σχετίζονται με την ακτινοθεραπεία, όπως, τι είναι, πότε και πού γίνεται και πολλά ακόμη.

Τι είναι η ακτινοθεραπεία;

Η Ακτινοθεραπεία είναι η ιατρική χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας με σκοπό την ίαση ή ανακούφιση νεοπλασματικών νοσημάτων.

Πότε γίνεται η ακτινοθεραπεία;

Γίνεται σε περιπτώσεις:

  • κακοήθους όγκου (στην πλειοψηφία )
  • καλοήθων παθήσεων (π.χ. νευραλγία τριδύμου, εξώφθαλμος θυρεοειδούς, έκτοπη οστεοποίηση, χηλοειδές).

Πώς γίνεται η ακτινοθεραπεία;

Παράγεται μέσω:

  • ραδιενεργών πηγών (από τη μεταστοιχείωση ραδιενεργών ατόμων)
  • γραμμικών επιταχυντών (από την πρόσκρουση ηλεκτρονίων σε
    συγκεκριμένα υλικά)

Ποια είναι τα διαφορετικά είδη ακτινοθεραπείας και σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται το καθένα;

Εξωτερική ακτινοθεραπεία

  • Συμβατική (2DXRT):

τείνει να εγκαταλειφθεί. Χρησιμοποιείται σε πολύ λίγα κέντρα, κυρίως παρηγορικά.

• Στερεοτακτική:

Υπάρχει μεγάλη εμπειρία στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όμως χρησιμοποιείται και εκτός αυτού τελευταία. Χωρίζεται σε:
(i) Aκτινοχειρουργική (SRS: Stereotactic radiosurgery) γίνεται σε μία συνεδρία.
(ii) Ακτινοθεραπεία (SBRT: Stereotactic body radiation therapy) σε περισσότερες από μία συνεδρίες

• Σύμμορφη τρισδιάστατη (3DCRT: 3D conformal radiation therapy),

όπου η κάθε δέσμη προσαρμόζεται στο σχήμα του όγκου στόχου μέσω BEV, MLC και του μεγαλύτερου αριθμού δεσμών. Αυτό επιτρέπει χορήγηση μεγαλύτερης δόσης στον όγκο και μικρότερης στους γύρω φυσιολογικούς ιστούς. Χρησιμοποιείται σε όλους τους όγκους.

• Διαμορφούμενης έντασης (IMRT)

αποτελεί την εξέλιξη της 3DCRT. Ρυθμίζοντας την ένταση της δέσμης, επιτρέπει καλύτερη κάλυψη του όγκου και μικρότερη δόση στους γύρω ιστούς.Χρησιμοποιείται σε όλους τους όγκους και ιδιαίτερα στην κεφαλή και τράχηλο, προστάτη.

• Απεικονιστικά καθοδηγούμενη (IGRT)

όπου κάνουμε real-time απεικόνιση και ενδεχομένως διόρθωση του πεδίου θεραπείας. Έχει πολλές εφαρμογές.

• Θεραπεία με φορτισμένα σωματίδια (πρωτόνια ή ιόντα άνθρακα).

Το πλεονέκτημά τους είναι ότι δίνουν το μέγιστο της δόσης στο τέλος της διαδρομής τους και μετά μηδενίζεται (Kορυφή του Bragg).Κατά αυτόν τον τρόπο μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπου χρειάζεται μεγάλη ακρίβεια στόχευσης (πχ. όγκος σε στενή γειτνίαση με ευαίσθητες στην ακτινοβολία φυσιολογικές δομές.

Βραχυθεραπεία: εσωτερική ακτινοθεραπεία.

Χορηγείται με την τοποθέτηση ραδιενεργών πηγών εντός ή δίπλα στην περιοχή ενδιαφέροντος.
Ενδοκοιλοτική: σε κοιλότητες του οργανισμού (πχ γυναικολογικός καρκίνος)
Ενδοιστική: εμφύτευση κόκκων ή βελόνων εντός της βλάβης (πχ. προστάτης, δέρμα).
Ενδοαυλική: εντός δομών που είναι σωληνώδεις (πχ. οισοφάγος, χοληφόρος πόρος).
Ενδοαγγειακή σε αρτηρίες ή φλέβες.

Πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει η ακτινοθεραπεία και πόσο διαρκεί η κάθε συνεδρία;

Μπορεί να γίνει σε μία συνεδρία εώς και περίπου δυο μήνες.Ο χρόνος κατάληψης της αίθουσας κυμαίνεται απο λίγα λεπτά εως και μισή ώρα περίπου.Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (πχ. είδος ακτινοθεραπείας, γεωμετρικά στοιχεία πεδίου κτλ).

Πόσο συχνά γίνεται;

Η ακτινοθεραπεία γίνεται πέντε ημέρες την εβδομάδα, συνήθως. Όμως μπορεί να γίνει και επτά φορές εβδομαδιαίως. Τα καθημερινά κλάσματα μπορεί να είναι περισσότερα του ενός.

Είναι αποτελεσματική;

Αποτελεί στοχευμένη θεραπεία με υψηλά ποσοστά ανταπόκρισης, όσον αφορά τον τοπικό έλεγχο της νόσου.Αυτό μακροπρόθεσμα αυξάνει την ολική επιβίωση.

Πώς θα αισθάνομαι κατά την διάρκεια των θεραπειών;

Τα υποκειμενικά και αντικειμενικά ενοχλήματα εξαρτώνται από την περιοχή του σώματος που βρίσκονται εντός του ακτινοβολητέου πεδίου.
Τα πιο συχνά είναι το αίσθημα κόπωσης και η δερματίτιδα.

Ποιες οι παρενέργειες της ακτινοθεραπείας;

Είναι οξείες και απώτερες.Συνδέονται άμεσα με τις υπό ακτινοβόληση περιοχές.

Οι μεν οξείες αφορούν τις αντιδράσεις των επιθηλιακών ιστών (δέρμα,στοματική κοιλότητα,φάρυγγας,έντερο).Το δέρμα γίνεται ερυθρό, οιδηματώδες.
Περιοχές όπως η υπομαστική πτυχή, η βουβωνικές πτυχές και η οπισθοωτιαία χώρα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες. Σε κεφαλή και τράχηλο εμφανίζεται βλεννογονίτιδα, αδυναμία μάσησης, άλγος, ξηροστομία και απώλεια βάρους. Στον φάρυγγα, οισοφάγο δυσκαταποσία, πόνος.
Στο έντερο διαρροικές κενώσεις και δυσαπορρόφηση.

Όσον αφορά στις απώτερες παρενέργειες μπορούν να εμφανισθούν μήνες εώς και χρόνια μετά το πέρας της θεραπείας.Δημιουργούνται από τις βλάβες σε αγγεία και συνδετικό ιστό. Οι συνηθέστερες είναι η ίνωση, τηλαγγειεκτασίες δέρματος, αλωπεκία,ξηροστομία, ξηροφθαλμία,εντερίτιδα,κυστίτιδα, δυσπαρευνία,μείωση libido.Δημιουργία δεύτερης κακοήθειας. Μπορεί να δημιουργηθεί 10-15 έτη μετά.
Καρδιαγγειακή νόσος, σε θεραπεία πχ. του αριστερού μαστού, λέμφωμα μεσοθωρακίου.
Νευρολογικές διαταραχές από βλάβη που προκλήθηκε σε δομές του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Μπορούν να αντιμετωπισθούν αυτές οι παρενέργειες; Αν ναι, πως;

Mπορούν να αντιμετωπισθούν εάν γίνουν όλες οι διαδικασίες για το σωστό σχεδιασμό της θεραπείας. Να ληφθούν υπ'Αόψιν φυσικές και βιολογικές ιδιότητες της ακτινοβολίας.Κλινική εκτίμηση πρίν, κατά και μετά το τέλος της θεραπείας.Συδυασμός ιατρικών ειδικοτήτων κατά τη λήψη αποφάσεων για το σωστό χειρισμό οποιασδήποτε παρενέργειας προκύψει.

Τι θα πρέπει να προσέχω κατά τη διάρκεια των ακτινοθεραπείων;

Να ακολουθώ πιστά τις οδηγίες που θα μου δοθούν από το ιατρικό προσωπικό του νοσοκομείου. Να υποβάλλομαι σε κλινική εξέταση, τουλάχιστον εβδομαδιαίως. Εάν μου εμφανισθεί κάποια ενόχληση να την αναφέρω στο θεράποντα ιατρό μου.

Πόσο καιρό μετά το τέλος των ακτινοθεραπειών θα αρχίσω να νιώθω καλύτερα;

Εξαρτάται από πολλές συνιστώσες, όπως το στάδιο της νόσου, τις προηγούμενες θεραπείες στις οποίες έχει υποβληθεί, τη συνοσηρότητα, τη σωματική του κατάσταση και την ανοχή στην ακτινοθεραπεία.

Επηρεάζεται η γονιμότητα από την ακτινοθεραπεία; Μετά από πόσο καιρό μπορεί μια γυναίκα να μείνει έγκυος;

Επηρεάζεται άμεσα η γονιμότητα. Υπάρχουν πίνακες με βάση τους οποίους υπολογίζεται η απορροφούμενη δόση. Διαφέρει κατά πολύ εάν ακτινοβοληθεί η πύελος, μέσα στην οποία βρίσκονται οι ωοθήκες και εαν θεραπευθεί λόγου χάρη η στοματική κοιλότητα.

Η δόση στην πρώτη περίπτωση μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμη βλάβη. Εάν ξεπερασθεί το όριο ανοχής της λειτουργίας του οργάνου τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μόνιμης βλάβης του. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η χορήγηση 5-10 Gy μπορεί να προκαλέσουν ανεπάρκεια της ωοθήκης, ενώ με τα 2-3 Gy υπάρχει κίνδυνος στείρωσης.
Με βάση όλα αυτά λαμβάνεται η απόφαση για το ασφαλές διάστημα που θα μπορούσε να κυοφορήσει μια γυναίκα.

Υπάρχουν μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι για την υγεία (πχ. βλάβες στην καρδιακή λειτουργία);

Υπάρχουν κίνδυνοι που αφορούν το όργανο το οποίο ακτινοβολήθηκε καθώς και τους περιβάλλοντες υγιείς ιστούς που αναπόφευκτα βρίσκεται ένα τμήμα τους στο πεδίο ακτινοθεραπείας. Στο να μειωθεί η πιθανότητα παρενεργειών στο μέλλον, στην καθ'Αημέρα πράξη δεν ξεπερνάμε τα όρια ανοχής των οργάνων (Dose Constraints - RTOG/EORTC).Πρακτικά δεν χορηγούμε σε ολόκληρο το όργανο ή σε ποσοστό αυτού πέραν καθορισμένων τιμών δόσης σε Gy.

Ποια είναι η διάρκεια ζωής των ακτινοθεραπευτικών μηχανημάτων;

Είναι περίπου 10 χρόνια.

Δρ. Παναγιώτης Παντελάκος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Αναπληρωτής Δ/ντης ΑΚΘ Ογκολογίας
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρίας ΑΚΘ Ογκολογίας